Od lat Warszawa wyrzuca grube pieniądze na montowane niezgodnie z prawem urządzenia mające na celu utrudnianie ruchu pieszych w mieście, czyli przyciski dla pieszych (a raczej przeciw pieszym) [zobacz >>>]. Pomimo pism, wyjaśnień i happeningów, nie widać jakiejkolwiek racjonalizacji działań w tym zakresie - jeżeli już, kosztowna psychoza postępuje. (Ostatnio zamontowane zostały przyciski na skrzyżowaniu Nowy Świat-Świętokrzyska - miasto wskazało tym samym, że na skrzyżowaniu dwóch trotuarów obecność pieszych powinna być wyjątkiem, a nie regułą. Nie zamontowano przy tym przycisku od strony wyjścia z metra - przecież stamtąd nie powinien nadchodzić żaden pieszy, prawda?) W związku z tym postanowiliśmy podejść do sprawy systemowo i wystąpić do Rzecznika Praw Obywatelskich o pomoc w rozwiązaniu problemu dyskryminacji pieszych w systemach detekcji, w tym w szczególności w Warszawie, gdzie problem występuje na niespotykaną gdzie indziej skalę.

Problem podjęła też ostatnio Gazeta Stołeczna, pokazując jak bardzo bezsensowne jest brnięcie w montaż przycisków - zwłaszcza w centrum miasta.

Pismo do RPO złożone 15 X 2014 r.

Adresat: Rzecznik Praw Obywatelskich, Aleja Solidarności 77, 00-090 Warszawa

Wnioskodawca: Stowarzyszenie Zielone Mazowsze (adres: ul. Nowogrodzka 46/6, 00-695 Warszawa), reprezentowane przez adwokata Piotra Wiercińskiego (adres w nagłówku)

Wniosek

Działając w imieniu mojego mocodawcy, stowarzyszenia Zielone Mazowsze (pełnomocnictwo w załączeniu), wnoszę o:

1. zwrócenie się do ministra właściwego ds. infrastruktury o zmianę treści Rozporządzenia z dnia 3 lipca 2003 roku w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz. U. nr 220 z 2003 roku, poz. 2181 z późniejszymi zmianami) polegającą na:

a. zawężeniu puli dopuszczalnych sposobów detekcji pieszych do detekcji automatycznej (usunięcie możliwości stosowania ręcznych detektorów – tzw. przycisków dla pieszych);

b. określeniu precyzyjnych warunków uprawniających zarządcę drogi publicznej do stosowania już zamontowanych ręcznych detektorów (tzw. przycisków dla pieszych), w szczególności wskazania, że ich stosowanie jest dopuszczalne wyłącznie w celu przyspieszenia uzyskania światła zielonego, a nie w celu warunkowania jego uzyskania w ogóle;

2. zwrócenie się do Prezydenta m.st. Warszawy z żądaniem usunięcia niezgodności z prawem w zakresie usytuowania przycisków dla pieszych na terenie m.st. Warszawy, polegających na

a. umieszczaniu ich bez przeprowadzenia analizy kierunków dojścia pieszych do przejścia (bądź bez uwzględnienia wyników takiej analizy);

b. umieszczaniu ich na wysokości innej niż 1,2 – 1,35 m;

c. umieszczaniu ich w miejscach niedostępnych lub trudno dostępnych dla osób o ograniczonej zdolności ruchowej.

Niezgodności te mogą zostać usunięte poprzez montaż dodatkowych przycisków, ich usunięcie lub zastąpienie detekcji ręcznej ― automatyczną.

Uzasadnienie

I. Informacje o wnioskodawcy

Wnioskodawca jest organizacją pozarządową zajmującą się wspieraniem tzw. niechronionych uczestników ruchu drogowego, w szczególności pieszych i rowerzystów.

W ramach swojej działalności statutowej Wnioskodawca prowadzi działania rzecznicze, badawcze oraz audytorskie. Działalność rzecznicza obejmuje pomoc w przypadkach dyskryminacji niezmotoryzowanych. Działalność badawcza polega na prowadzeniu i publikacji badań w zakresie funkcjonowania systemów transportowych. Działalność audytorska obejmuje opiniowanie projektów regulacji prawnych i rozwiązań infrastrukturalnych. We wszystkich tych polach Wnioskodawca jest aktywny od ponad dwudziestu lat. W tym czasie kilkukrotnie zwracał uwagę na niezgodność przepisów z aktami prawa wyższego rzędu, co pozwoliło na wprowadzenie korekt m.in. do treści ustawy Prawo o Ruchu Drogowym.

II. Obecny stan prawny i faktyczny - dyskryminacja pieszych w zakresie sygnalizacji świetlnej

Zarówno obowiązujące obecnie przepisy, jak i praktyka ich stosowania w zakresie przycisków dla pieszych są źródłem ich dyskryminacji w stosunku do innych uczestników ruchu drogowego. Wymaganie od pieszych, aby wcisnęli przycisk w celu uzyskania zielonego światła na przejściu dla pieszych dyskryminuje tę grupę uczestników ruchu drogowego (w szczególności w stosunku do użytkowników pojazdów mechanicznych). Jest to rozwiązanie wadliwe z co najmniej następujących przyczyn:

1) Przyciski uniemożliwiają normalny i płynny ruch pieszych, odbywający się najkrótszą trasą od źródła do celu, a nie od przycisku do przycisku. Jest to szczególnie uciążliwe dla osób o ograniczonych zdolnościach poruszania się, lecz stanowi utrudnienie dla wszystkich pieszych.

2) Przyciski pogarszają bezpieczeństwo. W miejscach, gdzie zielone światło dla pieszych uzależnione jest od naciśnięcia przycisku, piesi uczą się, że nie ma sensu czekanie na zielone, które się nie zapala. Efekt ten jest spotęgowany przez fakt, że naciśnięcie przycisku nie wpływa na cykl pozostałych świateł na skrzyżowaniu (kolizyjne strumienie samochodów otrzymują czerwone i muszą się zatrzymać również, gdy przycisk nie zostanie naciśnięty). Piesi uczą się, że nie należy stosować się do sygnalizacji, gdyż jest ona źle zaprojektowana.

3) Przyciski podnoszą koszty (prze)budowy i utrzymania dróg. Jeden przycisk, bez montażu, kosztuje ok. tysiąca złotych (ceny wahają się od 700 do 1700 zł). Na typowym skrzyżowaniu dróg dwujezdniowych potrzeba ich co najmniej szesnaście. Do tego dochodzi koszt ich montażu i utrzymania. Są to środki publiczne, które mogą zostać zaoszczędzone poprzez wprowadzenie stałych faz zielonych dla pieszych w cyklu lub lepiej wykorzystane poprzez zastąpienie przycisków detekcją automatyczną.

4) Przyciski negatywnie wpływają na środowisko naturalne, zniechęcając do poruszania się pieszo. Podróże piesze są przy tym integralną częścią każdej podróży transportem zbiorowym. Pogarszanie warunków ruchu pieszego jest szczególnie widoczne na przejściach przez drogi dwujez‘dniowe, gdzie piesi na skutek zamontowania przycisków muszą dwukrotnie (przed każdą jezdnią) podchodzić do przycisków i je naciskać. W efekcie, aby przedostać się na drugą stronę ulicy, muszą przeczekać dwa cykle świateł.

5) Przyciski są przejawem dyskryminacji pieszych. Podczas gdy uczestnicy ruchu na jezdni nie muszą niczego robić, aby otrzymać zielone światło, piesi zobowiązani są do wypatrywania detektorów na skrzyżowaniu, a następnie podchodzenia do nich i ich włączania.

6) Przyciski są przejawem dyskryminacji osób o ograniczonych zdolnościach ruchowych, jak też osób niewidomych. Poza problemami wymienionymi w poprzednim punkcie, przyciski są często montowane w miejscach trudno dostępnych (na słupach sygnalizacji, nawet jeżeli te znajdują się poza przejściem, na trawniku, w miejscu niedostępnym dla niepełnosprawnych, w miejscu dostępnym tylko z pochylni przed przejściem dla pieszych itp.). Łamie to konstytucyjną zasadę niedyskryminacji w życiu społecznym (art. 32 ust. 2 Konstytucji RP) oraz wsparcia dla osób niepełnosprawnych (art. 69 Konstytucji RP).

Zasady określające warunki stosowania przycisków zawarte sąd w przepisach rozporządzenia z dnia 3 lipca 2003 roku w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz. U. nr 220 z 2003 roku, poz. 2181 z późniejszymi zmianami). Przepisy zawarte w Rozporządzeniu są bardzo lakoniczne i wskazują, że:

1) Dopuszczalna jest zarówno detekcja automatyczna pieszych, jak i detekcja ręczna (poprzez przyciski dla pieszych), pozostawiając zarządcy drogi decyzję co do sposobu wyboru sposobu detekcji (bez żadnych wytycznych w tym zakresie);

2) Przyciski muszą być montowane na maszcie lub słupie sygnalizacji świetlnej na wysokości 1,2 – 1,35 m; jeżeli przycisk jest mocowany do osobnego słupka, jego wysokość nie może być mniejsza niż 1,5 m.

3) Lokalizację przycisków należy ustalić po analizie kierunków dojścia pieszych do przejścia.

Przepisy Rozporządzenia określają również inne warunki dotyczące przycisków dla pieszych, nie mające znaczenia dla niniejszego wniosku.

Przepisy powyższe są niewystarczające z następujących względów:

1) Przepisy te nie określają sytuacji, w których dopuszczalna jest ręczna detekcja pieszych na przejściu (poprzez przyciski dla pieszych), z opisanych powyżej względów będąca rozwiązaniem szczególnie niekorzystnym dla pieszych. Brak też uzasadnienia dla stosowania tej niekorzystnej formy pomimo zawarcia w rozporządzeniu otwartej listy jedenastu innych rodzajów detekcji. W ocenie wnioskodawcy zabronione powinno również być obligowanie pieszych do wciśnięcia przycisku w celu uzyskania zielonego światła, gdy takie światło mimo to zapala się dla pojazdów jadących równolegle do przejścia dla pieszych po przeznaczonym dla nich pasie ruchu. Naciśnięcie przycisku powinno co najwyżej przyspieszać zapalenie się zielonego światła dla pieszych lub wydłużać jego trwanie.

2) Przepisy nie określają maksymalnego odstępu czasu, od wciśnięcia przycisku do uzyskania światła zielonego.

3) Przepisy nie wskazują, że wciśnięcie przycisku dla pieszych powinno umożliwić przejście całej drogi, którą pasy przecinają (wszystkich pasów ruchu w obu kierunkach), a nie tylko pasów w jednym kierunku (na przykład do wyspy rozgraniczającej jezdnie w przeciwnych kierunkach). Nawet w przypadku braku równoczesnego zapalenia się świateł na przejściach przez obie jezdnie, naciśnięcie przycisku powinno być odbierane jako sygnał chęci przejścia przez całą drogę, a nie jedynie dojścia do pasa rozdzielającego i tam zakończenia podróży.

Niezależnie od powyższego, wskazać należy, że nawet obowiązujące – lakoniczne – regulacje dotyczące przycisków dla pieszych są często łamane przez zarządców dróg, również przy nowych inwestycjach. Dotyczy to w szczególności następujących kwestii:

1) Przyciski dla pieszych są sytuowane bez przeprowadzenia wymaganych przez przepisy prawa analiz kierunków dojścia pieszych do przejścia. Analizy te nie muszą byś skomplikowane, podstawowym wnioskiem wynikającym z takich analiz powinien być obowiązek sytuowania przycisków po tych stronach przejścia, do których prowadzą ciągi piesze. W innym wypadku ma miejsce sytuacja porównywalna do zmuszania kierowcy do wjeżdżania na przeciwległy pas ruchu, aby otrzymać zielone światło (pieszy przychodzący z jednej strony przejścia i chcący kontynuować podróż po tej samej stronie musi mimo to przejść na drugi koniec pasów, by nacisnąć przycisk).

2) Przyciski są sytuowane również na wysokościach innych niż 1,20–1,35 m, co utrudnia korzystanie z nich osobom z ograniczeniami ruchowymi. Błędy te często wynikają z montowania przycisków na słupach znajdujących się na innych powierzchniach niż chodnik (wysepkach, trawnikach), co dodatkowo utrudnia korzystanie z przycisków.

Załączona dokumentacja fotograficzna przedstawia przyciski dla pieszych umieszczone w sposób niezgodny z Rozporządzeniem, bądź w sposób zgodny z Rozporządzeniem ale dyskryminujący pieszych.

III. Działania podejmowane dotychczas przez Wnioskodawcę w celu zmiany obecnej sytuacji

Przed sporządzeniem niniejszego wniosku, Wnioskodawca podejmował szereg działań mających na celu zmianę obecnego stanu rzeczy. Przykładowo wskazać należy następujące działania:

 prowadził korespondencję z Zarządem Dróg Miejskich w Warszawie w 2006 r. w sprawie nieprawidłowości detekcji pieszych [zobacz >>>],

 w periodyku adresowanym m.in. do zarządców dróg i ustawodawcy opublikowany został artykuł szczegółowo opisujący najczęściej występujące nieprawidłowości w montażu przycisków („Zielone Światło” nr 15, lato 2008, artykuł Tomasza Rolińskiego) [zobacz >>>],

 wystąpiono o usunięcie nieprawidłowości w montażu i funkcjonowaniu przycisków na szeregu skrzyżowań, m.in. w 2008 i 2009 r. [zobacz >>>] [zobacz >>>],

 publikowano na stronie internetowej przykłady dobrych praktyk funkcjonujących w innych miastach w kraju i za granicą, m.in. w latach 2008, 2010 [zobacz >>>], 2014,

 zorganizowany został protest przeciw przyciskom na placu Konstytucji w Warszawie 1 kwietnia 2011 r. [zobacz >>>],

 wystąpiono do Prezydent m.st. Warszawy o zaprzestanie montowania przycisków 4 października 2013 r. [zobacz >>>]

Działania powyższe były podejmowane w okresie kilku lat i nie przyniosły zadowalających rezultatów. W szczególności w Warszawie w dalszym ciągu istnieje wiele przejść dla pieszych z sygnalizacją dyskryminującą pieszych (vide załączona dokumentacja fotograficzna), a zarządca dróg powiatowych na terenie m.st. Warszawy (Zarząd Dróg Miejskich), jak też miejski inżynier ruchu stoją na stanowisku, że przyciski dla pieszych są korzystne również dla pieszych i powinny być szeroko stosowane.

IV. Zasadność wniosku o zmianę przepisów prawa

Jak wskazano powyżej, dyskryminujący pieszych charakter przycisków dla pieszych wynika zarówno ze złego – zbyt lakonicznego – prawa, jak i z niewłaściwego jego stosowania.

Co do pierwszej z przyczyn dyskryminacji pi…­eszych, zmiana przepisów Rozporządzenia powinna dotyczyć następujących kwestii:

1) Ręczna detekcja pieszych powinna zostać zastąpiona detekcją automatyczną poprzez zawężenie definicji detektora w Rozporządzeniu nt. szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych. Usunięte powinny zostać zapisy dopuszczające stosowanie detekcji ręcznej (w szczególności z definicji sygnalizacji świetlnej i detektora). Punkt 3.3.5.1 Rozporządzenia „Przyciski dla pieszych” [wymagania funkcjonalne] powinien zostać zaopatrzony w adnotację, że dotyczy układów sygnalizacji zamontowanych przed zmianą rozporządzenia, a w przypadku budowy, remontu lub modernizacji sygnalizacji, przyciski powinny zostać zastąpione przez automatyczną detekcję lub sprzężenie świateł dla pieszych z cyklem świateł dla samochodów.

2) Zapisy dotyczącej funkcjonowania wcześniej zamontowanej ręcznej detekcji pieszych powinny zawierać zapis, iż powinna ona być stosowana jako rozwiązanie przyspieszające i/lub wydłużające światło zielone dla pieszych w stosunku do czasu wynikającego z programu dla danej sygnalizacji (a nie warunkujące jego włączenie), względnie włączające światło zielone dla pieszych na skrzyżowaniu z domyślnie wyłączoną sygnalizacją dla pieszych (piesi przechodzą przez przejście na zasadach ogólnych, przy świetle żółtym pulsacyjnym dla pojazdów, światło zielone jest wywoływane przez pieszego, który boi się przejść bez światła czerwonego dla pojazdów).

V. Konieczność interwencji Rzecznika Praw Obywatelskich u Prezydenta m.st. Warszawy

Jest rzeczą oczywistą, że organy władzy publicznej i podległe im jednostki organizacyjne powinny w swoich działaniach przestrzegać obowiązującego prawa. Dziwi więc sytuacja, w której infrastruktura przeznaczona dla pieszych w Warszawie jest niezgodna z przepisami prawa a organy władzy publicznej odmawiają dostosowania jej do wymogów stawianych przez przepisy obowiązującego prawa. Wnioskodawca w trwającej kilkadziesiąt miesięcy akcji informacyjnej i korespondencji z instytucjami m.st. Warszawy zwracał uwagę na niezgodności infrastruktury z obowiązującymi przepisami prawa, mimo to nieprawidłowości nadal występują, również w przypadku nowych lub modernizowanych sygnalizacji.

W tych okolicznościach zasadne jest zwrócenie się przez Wnioskodawcę z prośbą o interwencję właśnie do Rzecz„nika Praw Obywatelskich. Istnieje bowiem szansa, że po otrzymaniu wystąpienia instytucji cieszącej się znacznym szacunkiem i autorytetem społecznym, organy administracji zmobilizują się do podjęcia niezbędnych czynności.

Wskazuję, że po interwencji Rzecznika Praw Obywatelskich doszło do poprawy losu pieszych na Rondzie Daszyńskiego w Warszawie, na którym wcześniej przez kilka lat „nie dało się” wyznaczyć tymczasowego przejścia wzdłuż jezdni, na której znajdowało się kilka szerokich pasów ruchu dla samochodów. Można więc mieć nadzieję, że również w sprawie przycisków dla pieszych sama interwencja Rzecznika Praw Obywatelskich przyczyni się do systemowego polepszenia sytuacji pieszych na przejściach z sygnalizacją świetlną.

Pozostając do dyspozycji w razie konieczności udzielenia w sprawie jakichkolwiek dalszych wyjaśnień, Wnioskodawca wnosi jak na wstępie.

Załącznik 1. Dokumentacja fotograficzna

Badanie 20 skrzyżowań z przyciskami w Warszawie wykazało, że na wszystkich skrzyżowaniach ich rozmieszczenie jest niezgodne z prawem i widoczna jest dyskryminacja pieszych względem zmotoryzowanych uczestników ruchu.

1) przejście przez Al. Jerozolimskie przy placu Starynkiewicza – brak przycisku od strony skrzyżowania (przejścia przez plac), brak przycisku przy najkrótszej drodze z przystanku tramwajowego pl. Starynkiewicza 04 na chodnik, dodatkowo część przycisków w lokalizacjach niedostępnych dla niepełnosprawnych (na słupach na wysepkach, na trawnikach, zbyt blisko jezdni, zbyt wysoko)

2) przejście przez plac Bankowy przy al. Solidarności [przyciski tylko dla niepełnosprawnych] – brak przycisku od strony Trasy WZ przy wejściu do metra

Na przejściu przez al. Solidarności jest komplet przycisków, lecz również w tej sytuacji zmusza to pieszych do wydłużenia trasy, np. w drodze z metra:

3) przejście przez plac Konstytucji wzdłuż Marszałkowskiej przed hotelem MDM – brak przycisków od strony torów tramwajowych

4) przejście przez Marszałkowską nad al. Armii Ludowej – brak przycisku od strony przystanku tramwajowego, jeden z przycisków po wschodniej stronie przejścia odsunięty ok. 2,5m od przejścia w głąb chodnika

5) przejście przez Puławską przy Olkuskiej – brak przycisku od strony budynków przy Olkuskiej

6) przejście przez Puławską przy Domaniewskiej – brak przycisku od strony metra

7) przejście przez Rolną przy Wałbrzyskiej – brak przycisku od strony przystanku autobusowego Metro Służew 04

8) przejście przez al. KEN za wiaduktem po stronie mokotowskiej – brak przycisku od strony zatoki autobusowej

9) przejście przez al. KEN przy Ciszewskiego – pojedyncze przyciski

Przyciski znajdują się przy tym po różnych stronach przejścia przed jezdnią i na wysepce dzielącej, co wymusza trasę zygzakiem

10) przejścia przez ul. Rosoła przy ul. Gandhi

– część przycisków tylko po jednej stronie lub dostępnych tylko z drogi dla rowerów, część zamontowanych w miejscach niedostępnych dla niepełnosprawnych (na wysepkach, trawnikach, za ogrodzeniem)

11) skrzyżowanie Nowoursynowska/Ciszewskiego – część przycisków dostępnych tylko z drogi dla rowerów lub tylko po jednej stronie (brak przycisku przy przejściu przez Ciszewskiego od strony przystanku autobusowego Ciszewskiego 01)

12) Nowoursynowska przy przystankach SGGW-Klinika – przyciski tylko po jednej stronie przejść, brak przycisków od strony przystanków

13) Nowoursynowska przy przystankach SGGW-Biblioteka – przyciski tylko po jednej stronie przejść, brak przycisków od strony przystanków, przyciski w miejscach niedostępnych dla niepełnosprawnych (na wysepkach, trawnikach, za płotkami)

14) skrzyżowanie Nowoursynowska/Dolina Służewiecka – część przycisków tylko po jednej stronie przejścia, wymuszających trasę zygzakiem, część przycisków w miejscach niedostępnych dla niepełnosprawnych (na trawnikach, wysepkach, zbyt wysoko), brak przycisków umożliwiających przejście najkrótszą drogą od przystanku

15) skrzyżowanie Dolina Służewiecka/al. Wilanowska – część przycisków tylko po jednej stronie przejścia, w tym brak przycisków od strony przystanków autobusowych,

część przycisków w miejscach niedostępnych dla niepełnosprawnych (na trawnikach, zbyt blisko jezdni)

16) przejście przez Sikorskiego przy Czarnomorskiej - część przycisków tylko po jednej stronie przejścia, w tym brak przycisków od strony przystanków autobusowych, część przycisków w miejscach niedostępnych dla niepełnosprawnych (na trawnikach, zbyt blisko jezdni)

17) skrzyżowanie Sikorskiego/Sobieskiego – część przycisków [przyciski tylko dla niepełnosprawnych] tylko po jednej stronie przejścia, w tym brak przycisków od strony przystanków autobusowych

Część przycisków dostępna tylko z drogi dla rowerów.

18) przejście przez Waryńskiego przy Nowowiejskiej – część przycisków tylko po jednej stronie przejścia, w tym brak przycisku od strony wyjścia z metra, część dostępna tylko z drogi dla rowerów

19) przejście przez Koszykową przy Krzywickiego – przyciski tylko po jednej stronie przejścia

20) przejście przez Al. Jerozolimskie i Grójecką przy placu Zawiszy – część przycisków tylko po jednej stronie przejść, wymuszając trasę zygzakiem, brak przycisków od strony przystanków, część przycisków w miejscach niedostępnych dla niepełnosprawnych (na trawnikach).

Na zdjęciu przejście z dwoma przyciskami, jak widać jednak również takie rozwiązanie jest uciążliwe dla pieszych – zwłaszcza osób o ograniczonej zdolności ruchowej.